Sau nhiều năm đóng vai trò là “động lực quan trọng” thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm và đóng góp ngân sách, khu vực tư nhân đang được kỳ vọng sẽ vươn lên thành một trong những trụ cột vững chắc của nền kinh tế. Tuy nhiên, trên hành trình ấy, nhiều doanh nghiệp (DN) tư nhân vẫn đang đối mặt với những rào cản về thể chế, pháp lý, hạn chế tiếp cận nguồn lực và tâm lý e ngại bị hình sự hóa trong quá trình kinh doanh.

Còn nhiều rào cản

Công ty CP Phát triển Địa ốc Sài Gòn 5 mới đây phải lên tiếng “kêu cứu” vì những vướng mắc thủ tục hành chính không hề phức tạp nhưng đã khiến dự án khu thương mại dịch vụ – căn hộ Bình Đăng của công ty tại quận 8 (TP HCM) bị đình trệ suốt nhiều năm. DN đã vay vốn ngân hàng và đầu tư khoảng 260 tỉ đồng vào phần móng và các hạng mục liên quan. Đến nay, mỗi tháng công ty phải trả hơn 1 tỉ đồng tiền lãi ngân hàng, hơn 50% nhân sự đã nghỉ việc. Các ngân hàng thông báo nếu dự án vẫn chưa thể triển khai, tình hình tài chính của công ty không cải thiện thì khả năng dự án bị chuyển sang nợ xấu rất cao.

Ông Đặng Anh Tú, Tổng Giám đốc công ty, cho biết vướng mắc chủ yếu nằm ở tên công ty khi chuyển pháp nhân từ DN 100% vốn nhà nước sang cổ phần nên dự án phải dừng từ năm 2019. Lãnh đạo TP HCM sau đó đã có những chỉ đạo quyết liệt nên việc cập nhật tên pháp nhân mới đã hoàn tất. Tuy nhiên, vướng mắc mới lại phát sinh vì Sở Xây dựng yêu cầu phải cập nhật lại quy hoạch 1/2.000 từ UBND quận 8, đồng thời liên hệ Sở Kế hoạch và Đầu tư (hiện tại là Sở Tài chính) để điều chỉnh tiến độ trong quyết định chấp thuận đầu tư vì dự án đã chậm đến 6 năm.

Cuối năm 2024, Phó Chủ tịch UBND TP HCM Bùi Xuân Cường liên tiếp có văn bản chỉ đạo nhưng hơn 7 tháng, vướng mắc của dự án vẫn chưa được tháo gỡ. Mới đây, sau khi công ty lên tiếng “kêu cứu”, Phó Chủ tịch Bùi Xuân Cường tiếp tục có văn bản phê bình 2 Sở Xây dựng và Tài chính, đồng thời yêu cầu gấp rút gỡ vướng và báo cáo kết quả cho UBND TP HCM trước ngày 10-6. “Quan điểm có, chỉ đạo có từ trên nhưng người thực thi không làm, nghĩa là ở trên “nóng” mà ở dưới, những người làm thì “lạnh”. Thủ tướng vừa qua cũng nói rõ, được hay không được, làm hay không làm phải trả lời nhanh để DN còn biết chứ không thể nào để một tài sản lớn của nhà nước thất thoát vì lý do không đáng như vậy” – ông Tú chia sẻ.

Cũng liên quan đến vấn đề thủ tục, ông Trương Sỹ Bá, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Tân Long, cho biết DN đặt mục tiêu nâng đàn heo lên 10 triệu con vào năm 2030 nhưng điều kiện tiên quyết là thủ tục hành chính phải thông thoáng, nhanh gọn hơn. Hiện nay, từ lúc mua đất đến khởi công trang trại mất khoảng 3 năm, gây cản trở lớn cho DN. Do đó, công ty phải mua lại các dự án đã được cấp phép với chi phí cao, làm giảm sức cạnh tranh. Ngoài ra, theo quy định, các dự án mở rộng trên 3.000 tỉ đồng phải báo cáo Ủy ban Cạnh tranh quốc gia và chờ đến 90 ngày hoặc hơn để được phê duyệt. Đây là nút thắt lớn cần tháo gỡ.

Trong khi đó, ông Vương Quốc Toàn, Chủ tịch Công ty CP Tập đoàn Bất động sản Lan Hưng, cho biết nhiều DN nhỏ và vừa hiện rất khó tiếp cận đất đai và vốn, không thuê được đất để sản xuất – kinh doanh. Trong khi cả nước có nhiều khu công nghiệp nhưng đa số chỉ cho thuê đất từ 1 ha trở lên, chi phí khoảng 30 tỉ đồng, vượt quá khả năng của DN nhỏ chỉ cần thuê 1.000 – 3.000 m² với giá khoảng 5-10 tỉ đồng.

Ông Toàn đề xuất cần triển khai hiệu quả Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, trong đó cho phép địa phương dùng ngân sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng khu công nghiệp, cụm công nghiệp, vườn ươm công nghệ. Các chủ đầu tư nên dành quỹ đất phù hợp để cho DN nhỏ, DN công nghệ cao và khởi nghiệp thuê, với quy hoạch bài bản, đầy đủ hạ tầng, phòng cháy chữa cháy, môi trường… để họ có thể phát triển.

Căng về vấn đề thuế

Ngoài vấn đề thủ tục, ông Trương Sỹ Bá cũng nói thêm tập đoàn ông là DN đầu tiên đưa gạo Việt Nam vào thị trường Nhật Bản bằng thương hiệu AAN chứ không phải dưới mác một thương hiệu ngoại. Năm 2024, DN đã xuất khẩu tới 5.000 tấn gạo thương hiệu sang Nhật Bản, kế hoạch trong năm nay sẽ đạt tới 30.000 tấn – một kỷ lục.

Để đạt mục tiêu này, DN phải tập trung đầu tư rất mạnh về công nghệ hiện đại cho hoạt động bảo quản, sản xuất, chế biến, làm giảm thất thoát sau thu hoạch. Muốn đầu tư được dây chuyền công nghệ hiện đại đủ tiêu chuẩn, phía DN cần nguồn vốn rộng hơn, mở hơn nhưng lãi vay hiện vẫn dao động từ 8% – 10% là thách thức lớn. Bởi biên lợi nhuận của ngành nông nghiệp không cao nên ông kiến nghị lãi suất ưu đãi hơn cho ngành nông nghiệp, đặc biệt ưu tiên cho những đơn vị đang đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng, chế biến, bảo quản sau thu hoạch.

Ông Hoàng Văn Thủy, Tổng Giám đốc Công ty CP Đại Hoàng Thủy (TP HCM) – chuyên kinh doanh cà phê, thẳng thắn bày tỏ DN tư nhân hiện nay vẫn còn rất khó khăn dù nhà nước đang đẩy mạnh cải cách thể chế, tạo môi trường đầu tư – kinh doanh thuận lợi.

Theo ông, thủ tục hành chính vẫn còn rườm rà, thậm chí mất nhiều thời gian hơn trước. Cụ thể, hiện nay DN muốn mua sắm xe mới phải mất từ 2-3 tuần để hoàn tất hồ sơ, trong khi trước đây chỉ mất khoảng 3 ngày.

Trước kia, DN thường xuyên tiếp các đoàn kiểm tra, sau đó giảm còn 1 năm tiếp 1 đoàn nhưng chỉ duy trì được 1, 2 năm. Hiện tại, DN vẫn phải tiếp hết đoàn này đến đoàn khác: từ công an kinh tế, môi trường, quản lý thị trường, an toàn thực phẩm… Thậm chí, có đoàn kiểm tra không báo trước, muốn kiểm lúc nào là tới lúc đó.

Một vướng mắc lớn hiện nay là DN không thể thu mua nông sản trực tiếp từ nông dân, vì họ không có hóa đơn. Do đó, DN buộc phải mua qua trung gian, khiến giá bị đẩy lên cao, gây thiệt hại cho DN. “Trước đây, nông dân chỉ cần lập bảng kê khai ngày giờ và số lượng bán ra là được. Còn nay theo quy định, họ phải xuất hóa đơn – điều mà đa số nông dân không thể thực hiện được” – ông Thủy nói.

Cũng theo ông Thủy, DN tư nhân như đang “đi trên dây”, đặc biệt là vấn đề thuế rất dễ dẫn đến vi phạm mà đã vi phạm thì có thể bị truy tố hình sự. Trong khi đó, có quá nhiều luật liên quan nhưng DN không thể hiểu hết được, chưa kể các quy định còn chồng chéo, rất dễ dẫn đến “vi phạm mà không hay biết”.

Vấn đề đặt ra là làm sao để hạn chế truy tố DN. Bởi, một DN vi phạm sẽ kéo theo nhiều hệ lụy: người lao động bị ảnh hưởng, ngân hàng và khách hàng cũng bị liên lụy. Do đó, ông Thủy kiến nghị trong trường hợp DN vi phạm không quá nghiêm trọng, nên có hình thức nhắc nhở hoặc xử phạt hành chính để họ có cơ hội khắc phục và nhà nước vẫn thu được thuế.

Đồng tình với mong mỏi của DN, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, chỉ ra một vấn đề đặc biệt quan trọng được Nghị quyết 68 nhấn mạnh là phải sớm thể chế hóa quan điểm “không hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự”. Bởi, việc lạm dụng các biện pháp hình sự trong xử lý các quan hệ kinh tế đã gây tâm lý lo lắng, bất an cho DN và doanh nhân, làm giảm động lực đổi mới sáng tạo.

“Cần nhanh chóng cụ thể hóa nguyên tắc pháp lý theo hướng lấy phòng ngừa, khắc phục hậu quả là chính, chỉ xử lý hình sự khi có đầy đủ bằng chứng rõ ràng về hành vi phạm tội. Không để xảy ra tình trạng lợi dụng các biện pháp hình sự làm công cụ can thiệp hành chính hoặc tạo sức ép đối với DN. Đây là nội dung quan trọng để xây dựng môi trường đầu tư – kinh doanh an toàn, minh bạch, thúc đẩy DN tự tin phát triển, mở rộng quy mô, góp phần tạo động lực tăng trưởng cho nền kinh tế” – TS Đỗ Thiên Anh Tuấn nói.